خبرنامه شماره 6
خبرنامه 6. نتایج آزمایشگاهی حاصل از آنالیز مایکوتوکسین های خوراک را چگونه تفسیر نماییم؟
سید محمد جواد یعقوبی، مهر ماه 1399
در طی سال هایی که در خصوص مایکوتوکسین ها فعالیت می کنیم سوالات متعددی در خصوص اعتبار نتایج آزمایشگاهی پرسیده می شود و معمولا پرورش دهندگان حیوانات اهلی سردرگمی های فراوانی در خصوص نتایج آنالیز دارند. این مقاله به مشکلاتی که در خصوص نتایج آنالیز مایکوتوکسین ها ممکن است ما را دچار کند پرداخته شده است.
شناخت رفتار قارچ ها در چگونگی آلوده کردن ماده خوراکی م یتواند به طور قابل توجهی نگرش ما را از نتایج آنالیز مایکوتوکسین ها تحت تاثیر قرار دهد. غالبا تصوری که از نتایج آنالیز مایکوتوکسین ها تصور می شود با نوع تفسیری که از آنالیز مواد مغذی (مانند میزان رطوبت، درصد پروتئین یا درصد چربی) صورت می گیرد یکسان در نظر گرفته می شود، در حالی که این روش تفسیر از واقعیت بدور است. به عنوان مثال در صورتی که شما مقدار پروتیئن در یک نمونه ی ذرت ارسالی به آزمایشگاه را بارها اندازه گیری نمایید معمولا مقادیر عددی نزدیک را گزارش خواهید نمود، حال اگر به عنوان نمونه پانزده عدد دانه ی ذرت را به صورت تک به تک مورد ارزیابی مایکوتوکسین ها قرار دهید، هیچ از دانه ها آنالیز یکسانی از مقادیر سموم نشان نخواهند داد و هریک دارای پروفایل و مقادیر متفاوتی از مایکوتوکسین ها خواهد بود. این واقعیت عملی از این حقیقت علمی نشات می گیرد که قارچ ها اقلام خوراکی را به صورت نقطه ای آلوده می سازند و بنابراین هر نقطه دارای پروفایل آلودگی منحصر بفردی است.
در نتیجه وقتی نمونه ای از مزرعه برای آنالیز مایکوتوکسین ها به آزمایشگاه ارسال می شود، در هنگامی که برگه ی آنالیز آن بدست ما می رسد توجه به این نکته ضروری است که تنها نیم گرم از نمونه ی خوراک مورد بررسی آنالیز مایکوتوکسین ها قرار گرفته است و براین اساس نتایج آنالیزی که به شما ارایه می شود تنها نشان دهنده ی مایکوتوکسین ها در همان نیم گرم است و ممکن است نوع و تعداد مایکوتوکسین ها در نیم گرم بعدی نمونه کاملا متفاوت از این نمونه باشد.
سوال اینجاست که پس چرا ما نمونه را به آزمایشگاه ارسال می کنیم در حالی که نتایج آن به راحتی قابل تعمیم دادن به کل خوراک نیست؟ بررسی عمومی آلودگی به مایکوتوکسین ها در خوراک ممکن است ما را به بررسی دقیق تر از مشکلات احتمالی در گله رهنمود سازد که ممکن است تا آن روز به آن توجهی نمی کردییم. به عنوان مثال وقتی نتایج آنالیز آزمایشگاهی به ما می گوید که در نمونه ی ذرت ما هزار قسمت در بیلیون مجموع مایکوتوکسین های فیومنیسینی و 100 قسمت در بیلیون دی اکسی نیوالنول وجود دارد با علم به این که مقادیر هر دو سم زیر اعداد حدود مجاز گزارش شده است چه تفسیری از آن خواهید داشت؟ ممکن است پیش از این به جداول استاندارد حدود مجاز مایکوتوکسین ها رجوعی می کردیید و بعد از آن که اعداد را زیر حدود مجاز ارزیابی می کردیید اهمیت خاصی برای آن قایل نمی شدید، اما با دید آلودگی نقطه ای مایکوتوکسین ها امروز ممکن است به این نتیجه برسید که ممکن است این آلودگی در بخش های بالاتر از آن چیزی باشد که هم اینک بر روی کاغذ نوشته شده است و شما را نسبت به اثرات این سموم در گله هوشیارتر نماید. اما آن چه در عمل می تواند برای ما مهم باشد آن مقدار آلودگی است که وارد دهان حیوان می شود و تاثیرات فیزیولوژیکی است که از این طریق ممکن است بر حیوان اعمال کند.
چه اتفاقات دیگری ممکن است نتایج آنالیز مایکوتوکسین ها را دچار مشکل نماید؟
مشکل عملی دیگر در آنالیز مایکوتوکسین ها، اشکال کونژوئه شده ی مایکوتوکسین ها هستند که با نام عمومی “مایکوتوکسین های ماسک” شناخته می شوند. این دسته از مایکوتوکسین ها زمانی کشف شدند که سقط جنین وسیعی در یک گله ی گوسفند تغذیه شده با شبدر گزارش گردید، اما مقدار سم زیرالنون در آنالیزها بسیار اندک بود. بررسی ها نشان داد که گیاه برای رهایی از مایکوتوکسین آن را به یک کربوهیدرات متصل می نماید و این شکل از سم در واقع دارای وزن مولکولی متفاوتی از خود زیرالنون است، بنابراین در آنالیزهای آزمایشگاهی تشخیص داده نمی شود. اما وقتی این سم وارد دستگاه گوارش می شود، بخش کربوهیدراتی آن توسط باکتری ها تجزیه شده و سم وارد گردش خون شده و اثرات فیزیولوژیکی خود را می گذارد. تحقیقات اخیر نشان داده است که ممکن است تا 30 درصد مایکوتوکسین های موجود در منابع خوراکی از نوع ماسک شده باشند، بنابراین تشخیص آن ها با روش های ساده ی آزمایشگاهی میسر نخواهد بود. با این اوصاف مطلق نگری در ارزیابی نتایج آنالیز آزمایشگاهی مایکوتوکسین ها چه از لحاظ نمونه برداری و چه از لحاظ حضور مایکوتوکسین های ماسک می تواند ما را در تفسیر نتایج دچار مشکل نماید.
مشکل دیگری که در تفسیر نتایج ممکن است ما را دچار اشتباه سازد عدم توجه به اثرات سینرژیستی یا هم افزایی بین مایکوتوکسین ها است. معمولا مقادیر حدود مجاز مایکوتوکسین ها در شرایط آزمایشی برای آلودگی به یک سم گزارش شده است و این در حالی است که تقریبا هرگز در عمل ما آلودگی تنها به یک مایکوتوکسین را در خوراک ندارییم و همواره مخلوطی از چندین مایکوتوکسین در نمونه های خوراک یافت می شود. بنابراین توجه به این نکته ضروری است که جداول استاندارد حدود مجاز مایکوتوکسین ها صرفا جهت وجود یک استاندارد در ارزیابی امور بازرگانی برای خرید و فروش اقلام خوراکی تدوین شده است و در عمل حیوانات ما با هر سطحی از مایکوتوکسین ها ممکن است دچار آسیب های فیزیولوژیکی شوند.
نکته ی آخر آن است که تا کنون 400 نوع مایکوتوکسین متفاوت ارزیابی شده است و آزمایشگاه های معدودی در دنیا هستند که می توانند تمامی این سموم را برای نمونه خوراک شما ارزیابی نمایند. بنابراین زمانی که یک آزمایشگاه نتایج آنالیز 5 نوع مایکوتوکسین را به شما گزارش می دهد همواره به یاد بیاوریید که ممکن است سطوح نامتعارفی از 395 مایکوتوکسین دیگری که آنالیز نشده است نیز در نمونه خوراک ارسالی وجود داشته باشد.
آیا شیوه آنالیز می تواند نتایج را تحت تاثیر قرار دهد؟
پاسخ به این سوال بلی است. در برخی آزمایشگاه ها از روش الایزا برای تشخیص مایکوتوکسین ها استفاده می شود، اگر چه با رعایت برخی موارد این روش آنالیز می تواند تا حدود زیادی صحت آزمایش را بالا ببرد، اما غالبا در آزمایشگاه ها به این موارد توجه نمی شود. اولین نکته در انجام تست الایزا، استفاده از کیت اختصاصی هر ماده خوارکی برای تشخیص یک مایکوتوکسین ویژه است. به این منظور کیت تشخیصی ذرت برای تشخیص آفلاتوکسین B1 با کیت تشخیصی جو برای تشخیص سطح آلودگی به آفلاتوکسین B1 کاملا متفاوت است زیرا دامنه ی نوسان رنگ سنجی به کار برده شده برای این دو ماده خوراکی در کیت ها کاملا متفاوت است و این در حالی است که معمولا آزمایشگاه ها بدون در نظر گرفتن نوع کیت اقدام به تشخیص مایکوتوکسین می کنند. دومین نکته این است که برای خوراک مخلوط شده نمی توان از روش تشخیص الایزا استفاده نمود زیرا کیتی برای این منظور وجود ندارد و این در حالی است که غالبا تمامی ما تجربه ی آنالیز مایکوتوکسین ها را در خوراک مخلوط شده با روش الایزا دارییم. بنابراین برای جلوگیری از بروز مشکلات این چنینی یک نسخه ی عملی می توان تجویز نمود و آن این است که مطلقا از روش الایزا برای تشخیص مایکوتوکسین ها استفاده نشود، زیرا ما دقیقا نمی دانیم که متصدی آزمایشگاه آیا از کیت مناسب برای این کار استفاده نموده است یا خیر. بنابراین اصرار بر استفاده از روش های HPLC یا GC/MS برای انجام آنالیز مایکوتوکسین ها می تواند خیال ما را از صحت نتایج مطمئن سازد اگرچه هر دو طریق آنالیز، روش های پرهزینه ای به حساب می آیند.
سوال اینجاست که آیا واقعا روش مطمئنتر و ارزان قیمتتری وجود ندارد؟
پاسخ به این سوال در خصوص آفلاتوکسین M1 می تواند تا حدودی کاربردی باشد. آفلاتوکسین B1 در داخل کبد تحت تاثیر آنزیم سایتوکروم پی450 به آفلاتوکسین M1 تبدیل می شود. آفلاتوکسین M1 دارای یک عامل هیدروکسیلی است که توانایی انحلال در محیط های آبی را دارد. به عبارت ساده تر کبد یک ترکیب محلول در چربی به نام آفلاتوکسین B1 را به یک ترکیب محلول در آب به نام آفلاتوکسین M1 تبدیل می کند و به این ترتیب شرایط اخراج آن را از بافت خود مهیا می سازد. محدودیت در ترشح آنزیم سایتوکروم پی 450 باعث شده است که تنها 3-1 درصد از آفلاتوکسین B1 از کبد خارج شود، بنابراین با اندازه گیری مقدار آفلاتوکسین M1 و دانستن این نسبت می توان مقدار آفلاتوکسین B1 جیره را محاسبه نمود.
مزیت استفاده از این روش این است که برخلاف توزیع ناهمگن مایکوتوکسین ها در خوراک، توزیع آفلاتوکسین M1 در شیر و زرده تخم مرغ کاملا یکنواخت است و بنابراین صحت آزمایش بالایی را می توان از آن انتظار داشت.
اگر چه روش های مشابهی برای تشخیص اکراتوکسین A و زیرالنون در شیر، تخم مرغ و ادرار نیز پیشنهاد شده است، اما این روش ها در حال حاضر در دسترس نیستند و بنابراین از این روش تشخیص غیرمستقیم سم تنها می توانیم برای آنالیز مقدار آفلاتوکسین B1 استفاده نماییم. در حقیقت از بین تمامی مایکوتوکسین هایی که می تواند عملکرد حیوانات ما را دچار اختلال نماید تنها آفلاتوکسین B1 است که می تواند به طور قابل اطمینانی تحت نظارت قرار گیرد.
سوال اینجاست که برای سایر مایکوتوکسینها چه باید کرد؟
خرد بشر برای شرایطی که خارج از کنترل و اراده ی او است، ابزار “بیمه گری” را خلق نموده است، تصور نگارنده این مقاله نیز بر این است که برای آلودگی به مایکوتوکسین ها نیز با استفاده از ترکیبات توکسین بایندری می توانیم حیوانات را در مقابل این خطر بالقوه بیمه نماییم. به عبارت دیگر دقیقا ما نمی دانیم که جیره ای که امروز حیوان ما مصرف می کند آلودگی به مایکوتوکسینی دارد یا خیر، زیرا ماهیت این سموم به نوعی است که امکان بررسی گرم به گرم خوراکی که به حیوان داده می شود وجود ندارد، بنابراین برای آن که این خطر را در گله برطرف نماییم با استفاده از یک ترکیب توکسین بایندری مناسب، آن ها را در مقابله با خطر مایکوتوکسین ها بیمه می سازییم. استفاده از ام تی گارد®، یک راهکار مدیریتی مناسب برای مدیران مزارع حیوانات بوجود آورده است تا بتوانند حیوانات خود را از آسیب های احتمالی مایکوتوکسین ها در امان نگه دارند.
برای دریافت مقاله کامل، لطفا درخواست خود را از طریق فرم زیر با ما در میان بگذاریید.
